Światłowstręt – czym jest i jak sobie z nim poradzić?

Światłowstręt jest zwiastunem rozwoju innych chorób w organizmie – może wystąpić przy przeziębieniu lub przy grypie, ale również w poważniejszych przypadkach jak nerwica, nowotwory czy zapalenie opon mózgowych. Nie należy jednak traktować fotofobii inaczej niż jako objawu chorobowego. Wynika to z tego, iż nie jest możliwe wyleczenie nadwrażliwości na światło bez uprzedniej terapii schorzenia, które ją wywołało. Dopiero po wizycie u okulisty oraz przeprowadzonych badaniach oka można rozpoznać przyczynę tego stanu i podjąć leczenie.

Co może zatem być powodem wystąpienia światłowstrętu i w jaki sposób zminimalizować jego dokuczliwość w czasie choroby?

Co to jest światłowstręt? 

Światłowstręt jest to inaczej fotofobia, czyli nadwrażliwość oczu na światło. Podczas przebywania w nasłonecznionym pomieszczeniu bądź w bezpośrednim kontakcie oczu ze światłem chory odczuwa pieczenie i ból gałki ocznej, przez co odruchowo mruży powieki.

Wzmożona wrażliwość na światło nie jest jednostką chorobową sama w sobie – występuje natomiast jako objaw innych schorzeń. Z tego względu przyczyny światłowstrętu są mocno zróżnicowane i mogą wskazywać na rozwój wielu poważnych chorób.

Od czego powstaje światłowstręt? Przyczyny i etiologia 

Przyjęło się wśród ludzi błędne przekonanie, iż fotofobia jest problemem powiązanym wyłącznie ze wzrokiem. Prawda jest jednak taka, że objaw ten równie często występuje w chorobach neurologicznych, takich jak udar mózgu czy depresja. Z tego względu nawet niektórzy ludzie o bardzo słabym wzroku cierpią na nadwrażliwość na światło słoneczne. Oczy zatem mogą stanowić jedynie element wskazujący na dolegliwości, a nie główną przyczynę choroby.

Do najczęstszych przyczyny światłowstrętu należy migrena oraz ogólne bóle głowy. Mowa o chorujących na przewlekłe dolegliwości bólowe, takie jak zawroty głowy, wzmożona męczliwość i przede wszystkim silny, intensywny ból w płacie czołowym. Objawy te dotykają blisko 80% ludzi cierpiących na migrenę, nawet w okresach między atakami choroby. Silniej przechodzą je osoby, u których migrena ma charakter chroniczny niż sporadyczny. ¹

Stany wpływające na mózg 

Przyczyny światłowstrętu mogą mieć podłoże w stanach związanych z zaburzoną pracą mózgu oraz układu nerwowego. Takie sytuacje są szczególnie niebezpieczne ze względu na to, iż zazwyczaj fotofobia wskazuje wtedy na rozwój innej, znacznie poważniejszej choroby, której przyczyna tkwi w głowie. Do takich stanów należą m.in.:

• migrena,
• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
• udar mózgu oraz urazy głowy z krwawieniem podpajęczynówkowym,
• nowotwory układu nerwowego,
• zaburzenia psychiczne – światłowstręt psychiczny wynikający z chorób układu neurologicznego, takich jak nerwica czy depresja.

Dolegliwości dotykające gałkę oczną

Pierwszą przyczyną, jaka przychodzi do głowy w chwili wystąpienia światłowstrętu, jest najczęściej problem związany z oczami. Nierzadko jest to trafne stwierdzenie, szczególnie gdy towarzyszą chorobie również inne symptomy, np. zmiany na powiekach oraz oczach, zaczerwienienie oraz uczucie posiadania ciała obcego w oku. Takie objawy mogą wskazywać na:

• zapalenie spojówki i twardówki,
• choroby rogówki,
• jaska,
• zespół suchego oka,
• niedobór witaminy B2 – witamina B2 (ryboflawina) jest odpowiedzialna na prawidłową pracę narządu wzroku, jej niedobór może prowadzić do wielu zaburzeń, takich jak: łatwa męczliwość oczu, zaburzenie ostrości widzenia oraz światłowstręt.

Przyczyny zewnętrzne 

Powód wystąpienia światłowstrętu może mieć również podłoże w czynnikach zewnętrznych, takich jak infekcja, nadmierna ekspozycja na światło czy spożywanie niektórych leków. W takiej sytuacji ważne jest rozpoznanie przyczyny nieprzyjemnej dolegliwości oraz zminimalizowanie występujących objawów poprzez unikanie konkretnych czynników bądź podjęcie leczenia. Do przyczyn zewnętrznych należą m.in.:

• oparzenie słoneczne oczu – wynikające z długotrwałego wystawienia oczu na działanie promieni słonecznych bez odpowiedniej ochrony (np. okularów przeciwsłonecznych),
• choroby infekcyjne, np. odra, grypa czy wścieklizna,
• przedawkowanie alkoholu,
• stosowanie antybiotyków i niektórych leków – zwłaszcza rozszerzających źrenicę, stosowanych przy diagnostyce oka i podczas zabiegów okulistycznych,
• operacja laserem, np. światłowstręt po operacji zaćmy,
• nadmierna ekspozycja na światło niebieskie – dochodzące z ekranu telefonu, telewizora czy komputera.

Jak rozpoznać światłowstręt? Objawy i symptomy wskazujące na fotofobię

Nadwrażliwość na światło słoneczne objawia się przede wszystkim pod postacią dolegliwości oczu, a te wpływają również na ogólne samopoczucie chorego. Do najczęstszych symptomów światłowstrętu należą:

• odruchowe mrużenie, zamykanie lub zasłanianie oczu przy zbyt dużym naświetleniu,
• szybsza męczliwość i rozdrażnienie,
• łzawienie i pieczenie oczu,
• ból głowy w okolicy czołowej,
• ból oczu i uczucie silnego dyskomfortu. 

Jeśli objawy nie ustępują samoistnie w ciągu jednego lub dwóch dni, a dodatkowo występują inne symptomy wskazujące na światłowstręt: ból głowy, nudności, zaburzenia widzenia, zawroty głowy oraz zaczerwienione oczy, należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem rodzinnym w celu rozpoznania przyczyny fotofobii. ²

Światłowstręt u dziecka objawia się bardzo podobnie – zazwyczaj towarzyszy mu rozdrażnienie oraz płaczliwość, które powinny wzbudzić niepokój, jeżeli dziecko mruży również oczy bądź całkowicie je zamyka. Może wystąpić także ból głowy, a nawet gorączka, co jest wskazaniem do umówienia wizyty u lekarza.

Diagnozowanie i potrzebne badania 

Aby postawić diagnozę, specjalista w pierwszej kolejności przeprowadzi wywiad z pacjentem dotyczący występujących symptomów chorobowych, a następnie przystąpi do podstawowych badań okulistycznych. Dzięki odpowiednim badaniom lekarz będzie mógł określić, czy powodem światłowstrętu są choroby oczu, czy może problem leży w innym miejscu. Diagnoza oparta będzie zatem na wynikach uzyskanych dzięki wymienionym analizom:

• Badanie ostrości wzroku – Może zostać przeprowadzone zarówno komputerowo, jak i tradycyjnie przy użyciu specjalnej tablicy z optotypami. Służy przede wszystkim określeniu ostrości wzroku do bliży i do dali, aczkolwiek wskazuje także na zaburzenia widzenia niewywołane przez nieskorygowaną wadę wzroku.
• Badanie okulistyczne przy użyciu lampy szczelinowej – Ma ono na celu ocenić budowę struktury oka. Jest to możliwe dzięki światłu lampy szczelinowej, które ogniskuje się na konkretnych elementach gałki ocznej oraz powieki, pozwalając określić ich stan, a nawet obejrzeć dno oka. ³

• Wziernikowanie dna oka – Badanie to odbywa się bezpośrednio przy użyciu niewielkiego urządzenia, które pozwala obejrzeć całą powierzchnię dna oka, aczkolwiek tylko dwuwymiarowo. Można jednak przeprowadzić je również pośrednio, posługując się wziernikiem Fisona. Pacjent przy badaniu siedzi, podczas gdy lekarz ma szansę przy użyciu specjalnej soczewki zbliżonej do gałki ocznej uzyskać powiększony i przestronny obraz dna oka. ⁴

W niektórych przypadkach konieczna może być konsultacja neurologiczna oraz dalsza diagnostyka przy użyciu rezonansu magnetycznego i tomografii komputerowej głowy. 

Jak leczyć nadwrażliwość na światło? 

Leczenie w przypadku światłowstrętu można podzielić na objawowe i przyczynowe. Objawowe skupia się na zredukowaniu dolegliwości bólowych zaburzających komfort życia chorego. Polega na unikaniu czynników zewnętrznych takich jak światło słoneczne oraz przyciemnianiu pomieszczeń, zatem jest to bardziej zbiór nawyków, których stosowanie zapewnia mniejszy ból i pieczenie oczu.

Przyczynowe działanie ma na celu zdiagnozowanie problemu, jakiego objawami są światłowstręt i ból głowy. Całkowite pozbycie się fotofobii bez wcześniejszego wyleczenia choroby “pierwotnej” jest zatem niemożliwe. Taki efekt można osiągnąć jedynie poprzez podjęcie odpowiedniej terapii po uprzednim rozpoznaniu schorzenia. 

Naturalne sposoby i leczenie domowe 

Sposoby na światłowstręt, które znacznie zminimalizują dolegliwości, a nie wymagają znacznego wysiłku, obejmują wprowadzenie kilku zwyczajów. Leczenie w ten sposób ma na celu zmniejszenie stopnia dyskomfortu chorego i zapewnienie mu ulgi. Do naturalnych metod na fotofobię należą zatem m.in.:

• unikanie silnej ekspozycji na światło słoneczne,
• noszenie przeciwsłonecznych okularów na zewnątrz,
• zakładanie czapki lub kapelusza przy wychodzeniu w słoneczny dzień,
• dostosowanie jasności w urządzeniach elektronicznych,
• przyciemnianie pomieszczeń poprzez rolety lub zasłony,
• unikanie zapalania lamp fluorescencyjnych.

W żadnym wypadku nie powinno nosić się okularów przeciwsłonecznych w pomieszczeniach – chociaż może to przynieść chwilową ulgę w bólu oczu, stosowanie takiej praktyki przez dłuższy czas może doprowadzić do pogorszenia się światłowstrętu. ⁵

Leczenie farmakologiczne: leki i krople do oczu 

W zależności od przyczyny wystąpienia światłowstrętu lekarz może zalecić terapię farmakologiczną poprzez leki bądź krople do oczu. Szczególne przypadki mogą natomiast wymagać podjęcia zabiegów specjalistycznych, by całkowicie wyleczyć chorobę, która objawiła się fotofobią.

Typy leczenia w różnych sytuacjach:

• migrena – specjalnie dobrane lekarstw oraz odpoczynek,
• zapalenie twardówki – krople do oczu mające zmniejszyć stan zapalny,
• zapalenie spojówek – antybiotyk mający zwalczyć bakteryjny stan zapalny,
• zespół suchego oka – sztuczne łzy mające nawilżyć powierzchnię oka,
• otarcia rogówki – antybiotykowe krople do oczu,
• zapalenie mózgu – leki przeciwzapalne, leżenie w łóżku oraz regularne uzupełnianie płynów (w ciężkich przypadkach konieczna może być opieka wspomagająca),
• bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych – antybiotyk mający zwalczyć bakteryjny stan zapalny,
• krwotok podpajęczynówkowy – operacja usunięcia nadmiaru krwi i zmniejszenia nacisku na mózg, ⁶
• depresja i nerwica – leki przeciwdepresyjne, anksjolityczne lub przeciwpsychotyczne o działaniu uspokajającym.

Podsumowanie

Nadwrażliwość oczu na światło jest jedynie objawem, a nie osobną jednostką chorobową. Z tego względu najważniejsza w leczeniu jest diagnostyka i rozpoznanie właściwego schorzenia, które stoi za światłowstrętem. Zazwyczaj towarzyszą mu także zawroty głowy oraz pieczenie i ogólny dyskomfort oczu. Symptomy te mogą dotknąć również najmłodszych – światłowstręt u niemowlaka może dodatkowo objawiać się wzmożoną płaczliwością i rozdrażnieniem. 

Terapia nadwrażliwości oczu na światło obejmuje farmakologię, zabiegi oraz naturalne metody na światłowstręt. Leczenie domowe skupia się na unikaniu ekspozycji na światło, natomiast w poważniejszych przypadkach konieczne może być zastosowanie antybiotyków oraz leków przeciwzapalnych, a także kropli do oczu. Podczas występowania objawów warto zrezygnować z noszenia soczewek kontaktowych na rzecz okularów, aby dodatkowo nie podrażnić oczu.

Źródła i przypisy:

1. Marianne D., Photophobia: Looking for Causes and Solutions
2. MedlinePlus.gov, National Library of Medicine, Photophobia https://medlineplus.gov/ency/article/003041.htm
3. dr n. med. Arkadiusz P., Ośrodek Chirurgii Oka Prof. Zagórskiego w Krakowie, Oculus – Krakowskie Centrum Okulistyczne, Kraków, Scanmed, Szpital św. Rafała w Krakowie, Badanie w lampie szczelinowej (biomikroskopia)
4. dr n. med. Arkadiusz P., Ośrodek Chirurgii Oka Prof. Zagórskiego w Krakowie, Oculus – Krakowskie Centrum Okulistyczne, Kraków, Scanmed, Szpital św. Rafała w Krakowie, Wziernikowanie dna oka (oftalmoskopia)
5. Vestibular Disorders Association, 8 EFFECTIVE HOME REMEDIES FOR PHOTOPHOBIA (LIGHT SENSITIVITY) https://vestibular.org/8-effective-home-remedies-for-photophobia/
6. Amanda D., What Causes Light Sensitivity?, Medically reviewed by Ann Marie Griff, O.D. Healthline.com