Zwyrodnienie plamki żółtej: objawy, przyczyny i leczenie, gdy nie jest za późno!

Zwyrodnienie plamki żółtej AMD to zaburzenie, które występuje najczęściej u osób po 50 roku życia. Szybkie wykrycie zwyrodnienia oraz wprowadzenie odpowiedniej metody leczenia pozwala na załagodzenie objawów oraz spowolnienie procesu, który przyczynia się do stopniowej utraty ostrości wzroku.

Aby uniknąć nieprzyjemnych powikłań warto dowiedzieć się jakie czynniki zwiększają ryzyko występowania AMD oraz jakie są charakterystyczne dla tego zaburzenia objawy. Czym jest zwyrodnienie plamki żółtej i jak można je leczyć?

Co to jest zwyrodnienie plamki żółtej? Czym jest plamka w oku?

Plamka żółta to jedna z wewnętrznych warstw siatkówki oka o długości 5 milimetrów. Swój kolor zawdzięcza obecności dwóch karotenoidów: luteiny i zeaksantyny. To one nadają jej żółtą barwę, jednocześnie gromadząc się na nerwach znajdujących się w obrębie siatkówki.¹

Żółta plamka znajduje się w centralnym punkcie naszego oka, dzięki czemu stanowi element odpowiedzialny za widzenie centralne, bardzo potrzebne do wykonywania przez nas codziennych czynności, takich jak czytanie, rozpoznawanie twarzy czy oglądanie produktów na półkach w sklepie.

Uszkodzenia występujące w obrębie siatkówki mogą prowadzić do zwyrodnienia plamki żółtej (age related macular degeneration), czyli zaburzenia widzenia centralnego związanego z wiekiem. Degeneracji plamki żółtej występuje najczęściej u osób po 50 roku życia i wiąże się z zaburzeniami widzenia utrudniającymi wykonywanie codziennych czynności.

W przypadku, gdy objawy zwyrodnienia występują u młodych osób, określane są wtedy jako choroba Stargardta, która najczęściej ma podłoże dziedziczne i spowodowana jest mutacją genową.²

Różne postacie AMD: suche (zanikowe) i mokre (wysiękowe)

Ze względu na różne przyczyny występowania schorzenia objawy AMD u poszczególnych pacjentów mogą się od siebie różnić i wynikać z różnych rodzajów jednego zaburzenia. Biorąc to pod uwagę, można wyróżnić dwa podstawowe rodzaje zwyrodnienia plamki żółtej:

• AMD suche– określane również jako zanikowe, które występuje u 85-90 % pacjentów, których dotknęło pogorszenie ostrości wzroku związane z wiekiem. Za główną przyczynę tego typu zaburzenia uznaje się druzy, czyli żółte złogi gromadzące się pod powierzchnią tkanki, które prowadzą do zaniku komórek nerwowych.³ Suche zwyrodnienie plamki żółtej związane z wiekiem może rozwijać się początkowo w jednym oku, natomiast często zdarza się, że gdy leczenie nie jest odpowiednio szybko wprowadzone, to dolegliwości dotykają struktury drugiego oka.⁴

• AMD mokre – o charakterze wysiękowym, występujące u 10-15% pacjentów. Najczęściej wywołane jest przez uszkodzenie naczyń krwionośnych, które mogą przyczyniać się do wyciekania płynu lub krwi do powierzchni plamki żółtej. Proces ten może znacznie osłabić ostrość widzianych obrazów i prowadzić do pojawienia się martwej plamki w obrębie pola widzenia.⁵ Ten rodzaj schorzenia jest trudniejszy w leczeniu ze względu na fakt, że mokre zwyrodnienie zawsze poprzedzone jest suchym, a więc ma charakter przewlekły. Dodatkowo, w przypadku symptomów postaci wysiękowej, wystąpienie znacznej utraty widzenia centralnego może nastąpić nawet w ciągu kilku dni.

Jak rozpoznać zwyrodnienie plamki żółtej? Objawy i pierwsze symptomy

Leczenie zwyrodnienia plamki żółtej będzie zależało od rodzaju AMD, a także od stopnia nasilenia objawów tego zaburzenia. Gdy żółta plamka w oku jest uszkodzona, można to zauważyć poprzez występujące w obrębie oka objawy, takie jak:

• zanik geograficzny, czyli liczne zniekształcenia w obrębie pola widzenia,
• potrzeba jaśniejszego światła w trakcie wykonywania różnych czynności z bliska,
• problemy z czytaniem,
• osłabiona wyrazistość widzianych kolorów,
• dostrzeganie martwego punktu w polu widzenia,
• trudności w rozpoznawaniu twarzy.⁶

Co powoduje zwyrodnienia plamki żółtej? Przyczyny i czynniki ryzyka rozwoju

Główna przyczyna zwyrodnienia plamki żółtej to wiek i uszkodzenia siatkówki z nim związane. Inne, najczęściej występujące przyczyny i czynniki zwiększające ryzyko zwyrodnienia plamki żółtej to:

• Występowanie choroby w rodzinie – zwyrodnienie plamki żółtej często jest dziedziczne. Naukowcy odkryli około 20 genów znajdujących się w naszym ciele, które przyczyniają się do rozwoju AMD.⁷

• Otyłość – badania wykazują, że nadmiar kilogramów może zwiększać prawdopodobieństwo szybszego rozwoju AMD oraz prowadzić do cięższych postaci zaburzenia.⁸

• Choroby układu krążenia – Występowanie zwyrodnienia plamki żółtej ma związek z zaburzoną pracą naszego krwiobiegu.⁹ Uszkodzone naczynia krwionośne są bezpośrednią przyczyną wysiękowej postaci AMD.

• Palenie tytoniu – poprzez narażenie organizmu na wpływ toksycznych substancji zawartych w dymie papierosowym, zwiększamy również prawdopodobieństwo licznych uszkodzeń w obrębie wzroku, które mogą prowadzić do AMD.¹⁰

• Nadmierna ekspozycja na światło – zarówno promienie słoneczne jak i długotrwała praca przy komputerze, wiążąca się z wystawieniem oczu na światło niebieskie mogą prowadzić do uszkodzeń w siatkówce oka i zwiększać ryzyko wystąpienia wraz z wiekiem AMD.¹¹

• Nadciśnienie tętnicze – zbyt wysokie ciśnienie krwi może powodować liczne zmiany i uszkodzenia w obrębie nabłonka barwnikowego siatkówki oraz zwiększać ryzyko utraty centralnego widzenia, często zaburzonego przez zwyrodnienie plamki.¹²

Jak przebiega degeneracja żółtej plamki w oku?

Zwyrodnienie plamki żółtej wiąże się z występowaniem różnych dolegliwości wynikających z uszkodzonej struktury siatkówki oka. Stopień natężenia poszczególnych dolegliwości zależny jest zazwyczaj od etapu postępowania zaburzenia.¹³ Wyróżnić można trzy podstawowe etapy zaawansowania degeneracji plamki żółtej:

• Wczesna postać AMD – pod strukturą siatkówki pojawiają się średniej wielkości druzy, które nie wywołują jeszcze zmian pigmentacyjnych ani zaburzeń ostrości widzenia.

• Pośredni etap AMD – pod powierzchnią oka znajdują się duże druzy oraz zmiany pigmentacyjne, którym często towarzyszy zaburzone widzenie.

• Późne stadium choroby – wiąże się ze znacznym osłabieniem widzenia centralnego, często przybiera postać wysiękowego AMD.

Jak diagnozowany jest problem z plamką żółta? Test Amslera i badania na oko

Zwyrodnienie plamki żółtej AMD może zostać zdiagnozowane zarówno w trakcie wizyty okulistycznej, jak i samodzielnie w domu.

W zależności od potrzeb oraz stopnia zaawansowania niepokojących nas objawów możemy zgłosić się do lekarza, który wykona specjalistyczne badania, takie jak fundoskopia czy angiografia lub wykonać samodzielnie test Amslera, który może okazać się pomocny w celu samodzielnego postawienia wstępnej diagnozy.

• Test Amslera – prosty sposób na wykrycie zaburzeń w obrębie plamki żółtej, możliwy do samodzielnego wykonania w domu. Test składa się z siatki identycznych kwadratów na których należy skupić wzrok i przeanalizować jak jedno i drugie oko odbiera widziany obraz.¹⁴ Jeżeli zauważymy, że niektóre linie są zakrzywione lub nieregularne, to możemy mieć do czynienia z AMD.

• Badanie tylnego odcinka oka – inaczej fundoskopia, najczęściej odbywa się z użyciem kropli rozszerzających oczy, ułatwiających przeprowadzenie badania. Następnie lekarz używa specjalnego narzędzia, z pomocą którego bada tylną część oka i sprawdza występowanie złogów tworzących się pod siatkówką.¹⁵

• Angiografia fluoresceinowa – inaczej obrazowanie dna oka. Badanie polega na dożylnym podaniu pacjentowi fluoresceiny, czyli barwnika przemieszczającego się do naczyń krwionośnych. Następnie specjalista wykonuje serię zdjęć, na podstawie których jest w stanie stwierdzić obecność zmian w obrębie komórek siatkówki charakterystycznych dla AMD.¹⁶

• Angiografia indocyjaninowa – polega na dożylnym podaniu zieleni indocyjaniny, która uwidacznia strukturę naczyń błony naczyniowej oka.¹⁷ Następnie lekarz wykonuje serię zdjęć w podczerwieni, dzięki czemu jest w stanie wykryć zmiany w obrębie gałki ocznej charakterystyczne dla postaci mokrej i suchej AMD.

• Optyczna tomografia koherencyjna – zaawansowana technicznie metoda, która w dokładny sposób obrazuje poszczególne struktury gałki ocznej bez konieczności bezpośredniego kontaktu z oczami. Z pomocą specjalnego urządzenia specjalista jest w stanie wykryć nawet niewielkie zmiany charakterystyczne w przebiegu AMD.¹⁸

Leczenie AMD. Czy zwyrodnienie plamki żółtej można wyleczyć?

Na ten moment zwyrodnienia plamki żółtej nie można wyleczyć. Dostępne metody terapii pozwalają natomiast minimalizować dalszy rozwój powikłań oraz leczyć i opóźniać poszczególne objawy zaburzenia, jakim jest zwyrodnienie plamki żółtej AMD.

Dobrana przez specjalistę metoda leczenia będzie zależna od rodzaju zaburzenia, które dotknęło plamkę żółtą: zwyrodnienie może przybierać postać suchą lub mokrą. W zależności od indywidualnych potrzeb pacjenta konieczne mogą okazać się specjalistyczne leki, takie jak zastrzyk na zwyrodnienie plamki żółtej, laser lub inne dostępne metody leczenia.

Leki na zwyrodnienie plamki żółtej – zastrzyki, leki przeciwangiogenne i preparaty anty-VEGF

Wysiękowe zwyrodnienie plamki żółtej leczone jest zazwyczaj z pomocą leków, których celem jest zatrzymanie wzrostu oraz dalszej produkcji nowych naczyń krwionośnych. Środki lecznicze w formie zastrzyków, pozwalają na wprowadzanie do oka leków przeciwangiogennych stosowanych we wszystkich etapach mokrego AMD jako pierwszy etap postępowania leczniczego.¹⁹

Zastrzyki do oka określane są inaczej jako iniekcja, która polega na wprowadzeniu do powierzchnii gałki ocznej leków przeciwangiogennych których celem jest hamowanie nadmiernej aktywności naczyniowo-śródbłonkowych czynników wzrostu, określanych jako VEGF. Zarówno leki przeciwangiogenne (anty-VEGF), jak i sterydy wprowadzane do oka w formie zastrzyku mają na celu minimalizowanie objawów, jakie przejawia wysiękowe zwyrodnienie plamki żółtej.²⁰ Do najczęściej stosowanych tego typu środków leczniczych możemy zaliczyć:

• Avastin,
• Lucentis,
• Eylea,
• Ozurdex
• Triamcynolon.

Leczenie specjalistyczne: pomoce optyczne, zabiegi laserowe, terapie i operacja

W przypadku gdy leki na zwyrodnienie plamki żółtej o charakterze nie przynoszą pożądanych rezultatów lub ich wprowadzenie nie jest możliwe, lekarz może zaproponować inne metody radzenia sobie z tym zaburzeniem. Mogą to być zarówno okulary na zwyrodnienie plamki żółtej, zabiegi laserowe jak i inne dostępne formy terapii. Najbardziej znane metody specjalistycznego leczenia AMD to:

• Terapia fotodynamiczna – na początku wykonywania tego zabiegu lekarz wstrzykuje w ramię preparat, jakim jest werteporfina. Substancja znajdująca się w żyłach przechodzi następnie na naczynia krwionośne w oku. Osoba przeprowadzająca zabieg kieruje światło z lasera na oczy, aktywując w ten sposób lek oraz zamykając otwarte naczynia, przyczyniające się do występowania postaci wysiękowej AMD.²¹

• Fotokoagulacja – w trakcie trwania tej metody terapi lekarz uszczelnia otwarte naczynia za pomocą wiązki lasera. Procedura ta jest wykorzystywana w celu hamowania dalszego uszkadzania plamki żółtej w wysiękowej postaci, natomiast może wiązać się z ryzykiem powstawania blizn zaburzających widzenie.²² Fotokoagulacja stosowana jest w przypadku uszkodzeń znajdujących się bezpośrednio pod centrum plamki, ponieważ im rozleglejsze są przekształcenia w obrębie naczyń tym mniejszą skuteczność ma ta metoda.

• Pomoce optyczne – takie jak soczewki teleskopowe, zazwyczaj zalecane są, gdy ma miejsce postać sucha AMD.²³ Soczewki wszczepiane są w jedno i drugie oko w trakcie zabiegu chirurgicznego, a ich celem jest poprawa jakości widzenia oraz ułatwienie codziennego funkcjonowania, w tym czytania, rozpoznawania twarzy i znaków drogowych.

• Rehabilitacja – regularne zajęcia ze specjalistą zajmującym się rehabilitacją dla słabowidzących, terapeutą zajęciowym lub okulistą nie zmniejszą dokuczliwym objawów, natomiast mogą pomóc dostosować się do nowych warunków życia osób chorych. Zazwyczaj rehabilitacja połączona jest z inną specjalistyczną formą terapii jako jej uzupełnienie. Wykorzystywana jest zarówno wtedy gdy występuje postać sucha, jak i mokra AMD.

Domowe sposoby i leczenie naturalne

Aby plamka żółta w oku funkcjonowała prawidłowo a rozrost powikłań towarzyszących zwyrodnieniu został spowolniony, warto zadbać o to co wprowadzamy do organizmu wraz z pożywieniem. Odpowiednio zbilansowana dieta, składająca się z wystarczającej ilości składników odżywczych może bardzo korzystnie wpłynąć na blokowanie dalszego rozwoju schorzenia lub zapobiec występowaniu AMD w przyszłości.

Suplementy i witaminy na plamkę żółtą

Zdarza się, że mimo zdrowej diety nie jesteśmy w stanie wprowadzać codziennie do organizmu zalecanej dawki witamin i minerałów. W takiej sytuacji pomocne mogą okazać suplementy i witaminy na plamkę żółtą, dzięki którym zadbamy o wchłanianie przez organizm odpowiedniej ilości składników odżywczych.

Sięgając po suplementy na zwyrodnienie plamki żółtej warto wybierać preparaty zawierające substancje, które występują w specjalnie dostosowanej do zwalczania AMD formule, określanej jako AREDS 2. Badania potwierdzają, że regularna suplementacja wybranych składników odżywczych zgodnie z jej założeniami osłabia rozwój zwyrodnienia plamki żółtej o 25%.³⁴ Biorąc to pod uwagę, warto sięgać po preparaty zawierające substancje, takie jak:

• Luteina i zeaksantyna – najlepiej w łącznym stężeniu około 12 mg. Są to karotenoidy, które wspomagają barierę ochronną siatkówki przed negatywnym wpływem promieniowania.²⁴ Odpowiadają również za wyrazistość i intensywność widzianych przez nas obrazów, które osłabiają się wraz z rozwojem AMD.

• Witamina C – w dziennej dawce 500 mg wykazuje silne działanie antyoksydacyjne, dzięki czemu spowalania naturalny proces starszenia się oka i powstawania uszkodzeń w jego obrębie. Właściwości te wpływają na fakt, że regularna suplementacja witaminy C może zmniejszać możliwość występowania w przyszłości AMD oraz zaćmy.²⁵

• Witamina E – regularna suplementacja 10 mg chroni powierzchnię oczu przed negatywnym wpływem zanieczyszczeń oraz wolnych rodników. Jej prawidłowe stężenie w organizmie może przyczynić się również do hamowania procesu starszenia oczu, co zmniejszy prawdopodobieństwo uszkodzeń negatywnie wpływających na żółtą plamkę w oku.²⁶

• Cynk – gromadzi się zwłaszcza w siatkówce i tkance naczyniowej oraz broni tych struktur przed uszkodzeniami. Badania potwierdzają, że regularna suplementacja cynku w przedziale od 25 do 80 mg przyczynia się do zmniejszonego ryzyka występowania AMD.²⁷

Odpowiednio zbilansowana dieta

Zdrowa, zbilansowana dieta na zwyrodnienie plamki żółtej jest w stanie zapewnić nam wchłanianie przez organizm wielu składników odżywczych. Obecność występowania w codziennych posiłkach witaminy C, cynku oraz różnych innych witamin i pierwiastków jest niezbędna w utrzymaniu prawidłowo funkcjonującej siatkówki naszych oczu. Produkty, których regularne spożywanie może obniżyć ryzyko rozwoju AMD, to między innymi:

• Zielone warzywa liściaste – takie jak jarmuż i szpinak. Cechują się wysokim stężęniem zawartych w nich karotenoidów oraz witaminy C, dzięki czemu uznawane są za produkty spożywcze spowalniające proces starzenia się siatkówki oka.²⁸

• Cytrusy – zwłaszcza pomarańcze, cytryny i grejpfruty zawierają znaczne ilości witaminy C, dzięki której opóźniają naturalny proces starzenia się gałki oczne, a także wspomagają odnawianie uszkodzonych naczyń krwionośnych.²⁹ Proces ten jest szczególnie istotny przy wysiękowej postaci AMD.

• Tłuste ryby – między innymi łosoś, sardynki oraz makrela. Te bogate w kwasy tłuszczowe omega-3 ryby mogą bardzo korzystnie wpływać na system ochronny naszych oczu. Regularne spożywanie tłustych ryb może przyczynić się do zapobiegania uszkodzeń w obrębie siatkówi, co jest szczególnie istotne w zapobieganiu występowania zwyrodnienia plamki żółtej.³⁰

• Orzechy – takie jak migdały, pistacje i orzechy brazylijskie. Dzięki wysokiemu stężeniu witaminy E są w stanie znacznie nasilić ochronę oka przez uszkodzeniami związanymi z wiekiem. Badania potwierdzają, że regularne spożywanie różnych orzechów przez 2-4 lata obniża podatność danej osoby na pojawienie się AMD.³¹

Ćwiczenia i aktywność fizyczna

Regularna aktywność fizyczna może w naturalny sposób wesprzeć właściwości przeciwutleniające oka, które przyczyniają się do minimalizowania negatywnego wpływu zanieczyszczeń i wolnych rodników na delikatną strukturę naszych oczu.³² Uprawianie sportu minimalizuje również ryzyko pojawiania się innych zaburzeń, takich jak nadciśnienie tętnicze, które pośrednio wpływa na występowanie AMD.

Aby z pomocą regularnych treningów pozytywnie wpłynąć na ostrość widzianych przez nas obrazów i zmniejszyć prawdopodobieństwo, że żółta plamka w oku będzie uszkodzona, warto wprowadzić do codziennego życia aktywności, takie jak:

• pływanie,
• aerobik,
• taniec,
• jazda na rowerze,
• joga.

Czy można zapobiegać powstawaniu degeneracji w plamce oka?

Degeneracja plamki żółej to proces, któremu nie można w pełni zapobiec. Możemy natomiast zminimalizować wpływ pogarszającego się wzroku na nasze codzienne życie, a także zmniejszyć ryzyko występowania lub nasilania się objawów tego schorzenia poprzez wprowadzenie do codziennego życia korzystnych dla naszych oczu nawyków, takich jak:

• regularna kontrola wzroku u okulisty,
• dopasowanie okularów korekcyjnych oraz soczewek kontaktowych do swojej wady wzroku,
• unikanie nadmiernej ekspozycji oczu na światło słoneczne,
• robienie regularnych przerw w trakcie pracy przy komputerze,
• dostosowanie oświetlenia w domu do własnych potrzeb.

Powikłania i konsekwencje nieleczenia choroby

Zwyrodnienie plamki żółtej nie wiąże się w znacznej większości przypadków z doprowadzeniem do całkowitej ślepoty, jednak w przypadku występowania u danej osoby stanu przewlekłego tego schorzenia, powikłania mogą być bardzo dokuczliwe i znacznie utrudniać choremu codzienne funkcjonowanie.³³ W przypadku nieleczenia dolegliwości AMD mogą występować powikłania, takie jak:

• silnie zaburzone widzenie centralne,
• halucynacje wzrokowe,
• trudności z rozpoznawaniem twarzy oraz znaków drogowych,
• problemy z czytaniem książek,
• brak możliwości wykonywania czynności, które wymagają precyzji,
• izolacja społeczna.

Podsumowanie

Zwyrodnienie plamki żółtej to zaburzenie, które może prowadzić do trwałej utraty wzroku centralnego i utrudniać codzienne funkcjonowanie. Odpowiednio szybko wdrożone leczenie nie będzie w stanie całkowicie wyleczyć objawów, natomiast może przyczynić się do zahamowania rozwoju dalszych powikłań, a w efekcie znacznie poprawić jakość życia osoby cierpiącej na AMD.

W zależności od rodzaju oraz stopnia zaawansowania choroby, dostępne są różnego rodzaju suplementy, leki oraz specjalistyczne terapie przyczyniające się do minimalizowania nieprzyjemnych dolegliwości. W przypadku jakichkolwiek wątpliwości co do jakości widzianych obrazów, warto skonsultować się z okulistą, który będzie w stanie wykonać profesjonalne badania i na ich podstawie postawi trafną diagnozę.